Ministerie geeft update stand van zaken veterinair antibioticabeleid en AMR

Demissionair minister Femke Wiersma van LVVN heeft in een Kamerbrief de Tweede Kamer op de hoogte gebracht van de stand van zaken op het gebied van veterinair gebruik van antibiotica en over antimicrobiële resistentie (AMR) bij dieren. Op basis van recente monitoringsgegevens schetst de brief waar Nederland staat, welke resultaten zijn behaald en waar aanvullende inzet nodig blijft. Hieronder vind je een samenvatting van de belangrijkste punten voor dierenartsen.

Sterke reductie sinds 2009
Nederland richt zich al jaren, met succes, op het verlagen en verfijnen van dit gebruik: de totale verkoop van veterinaire antibiotica is sinds 2009 met 75,5% afgenomen. Dit is positief, maar brengt ook met zich mee dat een verdere reductie langzamer zal gaan. Het beleid zal zich dan ook blijven richten op de hooggebruikende (deel)sectoren, bedrijven en dierenartsen, om daar verdere reductie te kunnen realiseren.

Gebruik per diersector
Onder vleeskuikens en vleeskonijnen is het gebruik van antibiotica afgenomen sinds 2023. Het gebruik in de melkvee- en overige rundveesectoren is laag en vergelijkbaar met 2023. Het gebruik bij vleeskalveren is juist stabiel hoog. Bij varkens is sprake van een lichte stijging, maar is het gebruik nog steeds op een laag niveau. Bij kalkoenen is sprake van een sterkere stijging. Voor het eerst is het antibioticumgebruik bij eenden gemeten; het gebruik in deze sector is zeer laag.

In vrijwel alle sectoren nam het aandeel structureel hooggebruikende bedrijven en dierenartsen af, met uitzondering van de kalversector. Het gebruik van middelen die essentieel zijn voor de humane zorg, zoals de middelen fluorochinolonen en cefalosporines, is laag en stabiel. Het gebruik van colistine daalt verder.

Kalversector vraagt extra aandacht
De kalversector heeft de laatste paar jaar geen verdere reductie in het antibioticumgebruik gerealiseerd. Het aantal hooggebruikers is ten opzichte van 2023 toegenomen in alle deelsectoren. De minister gaat hierover verder in gesprek met de sector en ondersteunt met de regeling ‘Pilots gezonde kalverketen’ praktijkonderzoek naar alternatieve inrichting van de kalverketen, die mogelijk kunnen bijdragen aan het verbeteren van de diergezondheid in deze sector.

Varkenssector: aangescherpte benchmark
Voor speenbiggen geldt vanaf 2026 een lagere actiewaarde. Dit betekent dat deze deelsector een lager gebruik na zal moeten streven. De komende jaren zal de nieuwe waarde gefaseerd worden ingevoerd.

Resistentieontwikkelingen (Nethmap-MARAN 2024)
De jaarlijkse Nethmap-MARAN-rapportage laat zien dat het resistentieniveau van indicator-bacterie E. coli in landbouwhuisdieren in 2024 in de meeste diersectoren stabiel bleef. De afgelopen vijf jaar is een dalende trend bij vleeskuiken te ziens. In 2024 is ook in de geitensector het resistentieniveau gemeten, dit was laag (vergelijkbaar met melkvee). De gegevens van 2024 geven aan dat de resistentie tegen extended-spectrum cefalosporines (ESC’s) in E. coli van melkvee wel verder is toegenomen en in vleeskalveren nog hoog is.

Net als in voorgaande jaren is het resistentieniveau tegen fluorochinolonen in Campylobacter-bacteriën bij mensen en pluimvee hoog ondanks een afname in gebruik. Dit wordt ook in andere Europese landen gezien, maar hier is nog geen verklaring voor. Colistineresistentie blijft op een laag niveau aanwezig. Carbapenemase Producerende Enterobacteriën (CPE) werden eind 2024 voor het eerst aangetroffen in monsters van landbouwhuisdieren; daarna is CPE niet meer aangetroffen. Voor CPE is het belangrijk is dat surveillance bij mens en dier op de huidige zorgvuldige manier wordt voortgezet in Nederland.

Ionofore coccidiostatica
Coccidiose kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen bij vleeskuikens. De bestrijdingsmiddelen ionofore coccidiostatica zijn geen antibiotica, maar hebben wel een antibiotische werking. Onderzoek van Wageningen Food Safety Research laat een mogelijke link zien tussen het gebruik van ionofore coccidiostatica en het ontstaan van resistentie tegen antibiotica bij bacteriën. Het afgelopen jaar zijn daarom twee onderzoeken bij WBVR gestart naar het gebruik van en resistentie tegen ionofore coccidiostatica in de pluimveehouderij om een beter beeld te krijgen van de relatie tussen het gebruik en het ontwikkelen van resistentie. De onderzoeken lopen tot 2027.

Nationaal Actieplan AMR (2024–2030)
De overheid heeft het Nederlands Actieplan AMR opgezet om de antimicrobiële resistentie in Nederland terug te dringen. Nederland werkt volgens de One Health-benadering, met uitbreiding van monitoring, richtlijnontwikkeling en internationale samenwerking. In het actieplan zijn ook acties opgenomen die bijdragen aan de verantwoorde inzet van veterinaire antibiotica. Het actieplan bevat ook andere acties op veterinair gebied, zoals het faciliteren van dierenartsen om richtlijnen (door) te ontwikkelen voor verdere verfijning bij toepassing van antibiotica. Een eerste voortgangsrapport van het actieplan volgt in 2026.