Verslag ontbijtsessie met Marion Koopmans

Eerste DIMEO-ontbijtsessie met Prof. dr. Marion Koopmans 

Op woensdagochtend 13 oktober vond, om 8 uur stipt, de allereerste ontbijtsessie plaats. Deze sessies zijn een nieuw initiatief van DIMEO, om de hersenen wakker te maken met een prikkelende gast, voordat de (werk)dag echt start. Het is de bedoeling geïnformeerd te worden door een dierenarts die buiten de praktijk werkt, zowel inhoudelijk als qua persoonlijke loopbaankeuzes. Om elkaar te inspireren en letterlijk en figuurlijk wat meer wakker te worden.  

De ochtend wordt voorgezeten door DIMEO-bestuurslid Tineke Kramer, die ons kennis laat maken met de gast Prof. Dr. M.P.G. Koopmans, oftewel het bekendste OMT-lid en dierenarts Marion Koopmans. Na haar studie diergeneeskunde leidt haar loopbaan van de interne geneeskunde van de landbouwhuisdieren en een promotieonderzoek naar virusinfecties bij vee, o.a. bij het Centers for Disease Controle in Atlanta, naar haar huidige focus en functie: onderzoek naar opkomende virale infectieziekten en leidinggeven aan de afdeling Viroscience van het Erasmus MC.  

Op de vraag of Marion zich in haar huidige rol nog wel dierenarts voelt, antwoordt ze dat de dierenartsenopleiding uitermate geschikt is voor public health. “Je wordt opgeleid om het hele plaatje te zien. Heel anders dan de opleiding tot humane arts.” In haar huidige onderzoeksveld naar virale infectieziekten maakt het niet zoveel uit met welke gastheren je te maken hebt. “De samenwerking tussen humaan en veterinair, oftewel het One Health denken, is daarbij als vanzelfsprekend. En dit leer je goed bij diergeneeskunde.”  

Op de vraag van Tineke hoe dat in het Outbreak Management Team gaat, als dierenarts tussen de humane artsen, geeft Marion aan dat haar rol daarin echt die van viroloog is. “Ik geef geen behandeladviezen, maar breng de wetenschappelijke kennis in van het coronavirus.” 

De rol van dieren in de pandemie 

Dit is een mooie brug naar een meer inhoudelijke vraag omtrent Covid-19, namelijk wat de laatste wetenschappelijke inzichten zijn ten aanzien van de rol van dieren in de epidemiologie van het virus. Marion geeft aan dat voor huisdieren geldt dat met name honden en katten gevoelig zijn voor de infectie, en dat katten het ook kunnen overdragen op andere katten. Dit zou een potentieel risico zijn in situaties waar veel katten dicht op elkaar zitten, zoals in een cattery. Bij honden lijkt het risico laag. Wat betreft de nertsen weten we dat die heel gevoelig zijn voor het virus, het leidt tot 10-15% uitval in een houderij. Nerts-op-mens-transmissie is ook aangetoond. Tineke vraagt zich af of er speciale aandacht nodig is voor de fret als huisdier, die genetisch sterk verwant is aan de Amerikaanse nerts. Hierbij geeft Marion aan dat weer de contactstructuur erg van belang is. “Fretten worden vaak individueel gehouden als huisdier, hierbij zal de rol van de fret in de transmissie beperkt blijven. Wel is het lastig aan te tonen of een mens geïnfecteerd is geraakt door een fret als huisdier.” Dit lukte wel in de nertsenhouderij vanwege de grote aantallen dieren en puntmutaties in het virus die dan ontstaan. Opvallend is dat men in Litouwen heeft besloten om niet in te grijpen bij een virusuitbraak in de nertsenhouderij, en de dieren te laten uitzieken. Marion geeft aan dat dit een risico is omdat het virus zich aanpast aan de gastdieren. “Dit zijn grootschalige virologische experimenten. Er is geen zicht in het gevaar voor de volksgezondheid.” Een voordeel is wel dat nertsen erg gevoelig zijn, het virus gaat dusdanig snel door een bedrijf heen dat er minder risico is op reservoirvorming.  

Voor landbouwhuisdieren geldt dat men geen harde aanwijzingen heeft dat de grootschalige dierhouderij een rol speelt, met uitzondering, dus van de nertsen. Er is wel onderzoek gaande tussen mogelijke luchtverontreiniging en de ernst van de klachten, al eerder ook in de zogenaamde VGO (veehouderij en gezondheid omwonenden) studies. Hieruit is gebleken dat rondom veehouderijen meer longproblemen voorkomen. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de samenstelling van stof afkomstig van de bedrijven die invloed hebben op het microbioom en de kans op ontstekingen, niet zozeer van ziekteverwekkers zelf.  

Andere pelsdieren, met name wasbeerhondjes, gehouden in Noord-Europa en China, zouden wel een reservoirfunctie kunnen hebben. Bedrijfsmatig is nog nooit iets aangetoond, in experimentele studies wel. “Zij hebben weinig klachten, maar wel een sterke immuunrespons.” Bij haar bezoek aan China namens het OMT viel op dat pelsdierbedrijven niet getest worden. “Terwijl dit een prioriteit zou moeten zijn.” 

Na deze kennismaking was er ruimte voor deelnemers om vragen te stellen over het coronavirus zelf en de risico’s die er zijn voor de (veterinaire) wereld. 

Corona in de veterinaire wereld 

Een van de deelnemers geeft aan dat er op dit moment meer honden zijn die hoestklachten ontwikkelen in de pensions. Deze honden zijn gevaccineerd tegen kennelhoest. Bij onderzoek is canine coronavirus gevonden. Is dit toeval? Marion geeft aan dat hierbij een parallel getrokken kan worden met kinderen. “Bij kinderen zien we een effect van de afstandsmaatregelen en lockdown.  Door minder maatschappelijk verkeer leken seizoens-coronavirussen minder vaak de kop op te steken. Nu is er sprake van inhaaleffecten, en is er een grotere nazomergolf, onder andere het RS-virus komt eerder op. Dit zou ook kunnen spelen bij honden. Veel honden hebben ook een tijd niet in pension gezeten, er is minder hond-hond contact geweest. Social distancing bij huisdieren heeft in die zin ook plaatsgevonden.” 

Naast katten, honden, nertsen en fretten zijn hamsters erg gevoelig voor het virus. “Hamsters worden ingezet als proefdier, met name omdat ze ziekteverschijnselen ontwikkelen die erg lijken op het humane beeld.” Ze worden ingezet om de effecten van de verschillende varianten te vergelijken. Hamsters krijgen ook reuk- en smaakverlies. Dit is aangetoond doordat ze geen voorkeur meer hebben voor suikerwater of verstopt voedsel al dan niet kunnen vinden. Bij particulier gehouden hamsters is dit niet gevonden.  

Waar komt corona nou vandaan? 

Virologen zijn het eens dat het virus uit hoefijzerneusvleermuizen komt, die voorkomen in China en Indonesië. “Bij deze dieren zijn hele waaiers aan SARS-achtige virussen gevonden.” Ook is de veruit meest verwante variant gevonden, die voor 95% identiek is aan het SARS-CoV-2 virus. De echte link mist echter nog. Er zit nog 30 jaar evolutionaire tijd tussen, als je terugrekent in mutatiesnelheid. Patiënt X vleermuis is nog niet gevonden. “Dit zou verder onderzocht moeten worden, echter is daar nu, vanwege politieke discussies, nog even geen zicht op.” 

Hoe nu verder? 

Marion: “Er is nu een opleving, wat ook te verwachten is met meer maatschappelijk verkeer.” Het advies om thuis te werken blijft staan, maar dit lijkt nog niet helemaal doorgekomen. De aantallen infecties stijgen, aantallen opnames stijgen ook, de vraag is nu hoe groot dit gaat worden. 

Daarnaast is het nog niet helemaal duidelijk hoe lang iemand beschermd is. Tot nu lijkt het effect van bescherming erg hoog, vooral tegen ziekenhuisopname. Bij de alleroudsten neemt het effect wel wat af. “Waarschijnlijk is daar op termijn wel een extra boostervaccinatie nodig.” 

Alle modellen voorspellen een wintergolf, hoe hoog die wordt is afhankelijk van de antwoorden op deze vragen en van de maatregelen. Er is veel politieke en economische druk op het verminderen van de maatregelen. Als dat gebeurt, verwacht men dat de cijfers verder gaan stijgen. 

Daarnaast komt nu griep op, wat zou kunnen betekenen dat er twee golven van ziekte tegelijk komen, wat weer druk op de zorg oplevert. De verwachting is dat de impact van Covid zelf minder zal zijn dan vorig jaar, maar wel boven op de krap geplande zorg die al in de winter aanwezig is. 

Daarnaast is er de moeilijkheid van mensen die zich niet willen laten vaccineren. “Wat we zien is dat je er niet komt als je alleen op individueel gedrag stuurt. Het OMT stuurt erg aan op groepsbelang.” Dit is heel lang goed gegaan, je hoort veel protest van een minderheid, maar feitelijk gedrag toont aan dat een heleboel mensen de zwijgende meerderheid vormen die zich aan de maatregelen houden. “De groep die anti-maatregelen is, daar is het lastig mee discussiëren, die zoeken alleen argumenten die in hun gelijk passen. Dit is heel ingewikkeld en ook echt een politiek vraagstuk hoe met dit wantrouwen om te gaan. Je ziet ook dat sommige politieke partijen er juist gebruik van maken.” 

Met de introductie van vaccinatie tegen baarmoederhalskanker is het faliekant mislukt. Deze was voor de introductie al onderuitgehaald op social media. Er zijn grote organisaties bezig om te ontregelen. Nederland is hier bijzonder in: naast de VS is in Nederland de derde grote groep volgers hiervan. “Zij schromen ook niet om mensen te bedreigen, zoals leden van het OMT. Ook ik heb helaas hiermee te maken.” 

Effecten natuurlijke herinfectie 

Een van de deelnemers vraag naar het effect van natuurlijke herinfectie. Marion geeft aan dat dit nog onderzocht moet worden; een infectie is ook een vorm van natuurlijke vaccinatie. Dit is echter lastig te modelleren. Bij opnames wordt goed gemonitord wie er wel of niet gevaccineerd is. Nu is 80% van de Covidpatiënten in het ziekenhuis niet gevaccineerd, we moeten waakzaam blijven dat dit niet verschuift. De deltavariant wordt minder goed geneutraliseerd dan de overige varianten, maar de vaccins beschermen wel tegen ziekte en ziekenhuisopnamen.  

Bij groepen die de meeste kans op complicaties hebben, wil je liever geen doorbraakinfectie zien. Bij overige groepen is het niet zo erg, die worden geboosterd door natuurlijk infectie. 

Met dit licht optimistische slot is het 8:45 uur geworden en sluit Tineke Kramer deze eerste ontbijtsessie van DIMEO af. Marion Koopmans wordt erg bedankt voor haar zeer informatieve bijdrage en de deelnemers voor hun actieve deelname. Tineke nodigt iedereen uit die een suggestie heeft voor een interessante volgende gast dit aan te geven bij het DIMEO-bestuur, zodat deze persoon benaderd kan worden.  

De volgende ontbijtsessie zal in januari 2022 plaatsvinden. Zorg dat je erbij bent! We houden je via de website en onze socials op de hoogte over de datum en de aanmeldmogelijkheden.